تعزیه اردبیل گرفتار مخالف‌خوانی؛ هنری که رو به احتضار است | پایگاه خبری صبا
امروز ۱۰ فروردین ۱۴۰۳ ساعت ۰۴:۲۲

تعزیه اردبیل گرفتار مخالف‌خوانی؛ هنری که رو به احتضار است

تعزیه به عنوان فاخرترین هنر نمایشی مذهبی که در اردبیل قدمتی ۷۰۰ ساله دارد، این روزها دچار احتضار شده و نگرانی کارشناسان را برانگیخته است.

به گزارش خبرنگار «صبا»، تعزیه یا تعزیت برابر با سوگواری آیین نمایشی با ذکر مصیبت و وقایع کربلا و آنچه در این واقعه بر امام حسین (ع) و خاندان وی گذشته است، گفته می شود.
این هنر فاخر که زمانی به تعبیر کارشناسان خود کلاس درسی برای طرح واقعه کربلا بود امروز حال خوشی نداشته و گرفتار بی برنامه گی و کج سلیقه‌‌گی‌ها شده است، تا جایی که فضای نامطلوب ایجاد شده بسیاری از پیشکسوتان را به حاشیه رانده و هنری که زمانی حلقه‌های تماشای صدها نفر را به دنبال داشت، امروز در شکل اجرا و در فرم بیان تنزل مقام یافته و در وضعیت نامناسبی به سر می‌برد.
در میزگرد بررسی تخصصی وضعیت تعزیه در اردبیل، امیر رجبی نویسنده، محقق و رییس حوزه هنری استان اردبیل، اسکندر نجفی متخلص به سخنور از محققان و شعرای استان، بهزاد جماعتی پژوهشگر و محقق و حجت الاسلام علی زمزم محقق دینی حضور یافتند.

اجماع نظرات کارشناسان بر این است که تعزیه نیازمند استمداد فوری است و نباید این هنر اصیل در لابه لای کج فهمی‌ها از بین برود.

تعزیه یکی از آیین‌های نمایشی کهن محسوب می‌شود که  شکل‌گیری حکومت صفوی در اردبیل موجب شده تا از گذشته تعزیه جایگاه مطلوبی در این منطقه داشته باشد. آیا این جایگاه تا به امروز حفظ شده است؟
جماعتی: به اعتقاد بنده تعزیه در جایگاه مناسبی نیست. برخی پیشکسوتان به دلیل تنزل جایگاه حتی تمایل به فعالیت ندارند. پدر خود بنده از پیشکسوتان تعزیه خوانی است اما بارها شده که به دلیل خوانش نادرست اشعار از اجرا سرباز زده است.
رجبی: ما با افت جایگاه تعزیه مواجه هستیم. اگر دچار افت نشده بود امروز نیازمند آسیب‌شناسی آن نبودیم. هم کیفیت اجرا و هم فرم آن با افت مواجه است.
نجفی: تعزیه از صقل اصلی خود خارج شده است. لازم است ادبیات نوحه خوانان و نوحه نویسان تغییر یابد و این امر باید توسط کسانی که مسئول و برنامه ریز هستند عملیاتی شود. لازم است از هرگونه خرافات پرهیز شده و حرمت عزاداری ها حفظ شود.
زمزم: وضعیت تعزیه مناسب نیست و باید گفت حتی وضعیت عزاداری ها مطلوب نیست بطوریکه «بُکا» در عزاداری کاهش یافته و این مغایر با توصیه و سیره معصومان است. در تعزیه نیز لازم است عزاداری اصیل برای ابا عبدالله الحسین (ع) انجام شود.
با توجه به وضعیت اجرای تعزیه به اعتقاد شما چه عواملی موجب شده تا در مقایسه با مداحی تعزیه با تنزل جایگاه مواجه شود؟
جماعتی: موسیقی در تعزیه جایگاه ویژه‌ای دارد. در واقع به دلیل سختی کار و اختلاط تعزیه با موسیقی هر فردی به سادگی نمی‌تواند وارد تعزیه شود. اما در مقابل مداحی به مراتب راحت‌تر بوده و مداح و نوحه‌خوان در طول اجرا نیز ساده تر عمل می‌کند. به عنوان مثال یک مداح دستگاه موسیقی را به سادگی پیاده می‌کند اما در تعزیه، تعزیه‌خوان باید به ردیف‌های موسیقی مسلط باشد. در تعزیه دو گروه موافق و مخالف‌خوان داریم و این در حالی است که مداحی به مراتب ساده‌تر اجرا می شود.
رجبی: تعزیه در مقایسه با مداحی کمرنگ تر شده است. دوره قاجار کیفیت تعزیه به مراتب بیشتر بود اما باید اعتراف کرد در انتقال برخی سنت‌ها وضعیت مطلوبی را شاهد نیستیم. از سویی در نوحه‌خوانی میزان مشارکت خود مردم بیشتر است و به همین دلیل به نسبت تعزیه استقبال می‌شود.از ورود تکنولوژی جدید نیز نباید غافل بود که موجب شده سلیقه مردم تغییر یابد و اگر زمانی تعزیه در صدر مراسمات عزاداری بود امروز سلایق با تغییر مواجه است.
نجفی: متاسفانه در بین برخی مداحان مشاهده می شود که مداحی به محل درآمدزایی تبدیل شده و رواج یافته است. از سویی تعزیه جایگاه واقعی خود را از دست داده است بطوریکه شعرهای مناسبی انتخاب نمی‌شود و گاهی شعرها فقط به منظور گرایندن مخاطب انتخاب می‌شود. این در حالی است که رسالت شعر و شاعری بیان واقعیت است و لازم است در مراسم عزاداری حرمت امام حسین (ع) حفظ شود.

زمزم: تعزیه باید بیان واقعیت باشد و به غیر از این پذیرفته نیست. کار در مداحی به مراتب راحت‌تر است و از سویی مردم به هنرهای فردی مانند مداحی بیشتر توجه نشان می‌دهند که این موضوع می‌تواند از دلایل افزایش مداحی و تنزل تعزیه باشد.

با توجه به تنوع مراسم عزاداری ضرورت احیای تعزیه را بیان کنید؟ چه قابلیتی در این هنر آیینی وجود دارد؟

زمزم:اهمیت تعزیه در این است که مردم بدون مطالعه می‌توانند در کمترین زمان از وقایع کربلا مطلع شوند. در واقع تعزیه می‌تواند وقایع کربلا را آنطور که هست به مردم نشان دهد و مداحی قدرت کافی برای صحنه‌سازی ندارد اما در تعزیه این امکان فراهم است.
نجفی: زمانی در خصوص عاشورا مقتل نوشته می‌شد و مردم بر اساس آن مصیبت کربلا را مرور می‌کردند.امروز همچنان ما نیازمند این هستیم که واقعه کربلا زنده نگاه داشته شود و تعزیه می‌تواند بخشی از این مهم را به دوش کشد. آنچه ضرورت دارد رعایت حرمت عزاداری‌ها است.
رجبی: تعزیه باید به عنوان میراث معنوی ما دیده شده و این آداب حفظ و حتی ثبت و ضبط شود. تعزیه به عبارتی بخشی از هویت دینی و آیینی ما است و هیچ بیانی بهتر از تعزیه برای آشنا کردن عموم مردم با واقعه کربلا نیست.
جماعتی: زمانی هنرهای تجسمی مانند نقاشی زبان ارتباطی ملت ها و زبان گفتگو بود. زمانی فیلم به این جایگاه رسید و امروز موسیقی زبان گفتگوی ملل است. در واقع در این مقطع تاریخی تعزیه شکل گرفته و حتی عالمان دینی با بهره گیری از آن به بیان واقعیت روی آورده اند.
به اعتقاد شما آیا تنزل سلیقه عموم مردم در عزداری ها موجب شده تا شاهد تنزل جایگاه هنر فاخری مانند تعزیه باشیم؟

جماعتی: با تغییر نسل‌ها ما شاهد تغییر سلایق مردم هستیم. بنده در پایان نامه خود با عنوان «بررسی مردم شناختی موسیقی و الحان تعزیه» به صورت جامع تعزیه را بررسی کرده‌ام. آنچه امروز شاهد آن هستیم آشفتگی در تعزیه است و سلیقه مردم نیز به آن دامن زده است. از سویی نباید بی توجهی مسئولان را نادیده گرفت. هر چند امکانات سمعی بصری افزایش یافته اما خود افزایش امکانات برخی مواقع مخرب بوده و موجب شده برخی افراد غیر متخصص وارد حوزه تعزیه و مداحی شوند.
رجبی: بنده موافق ارتباط معنی دار تنزل سلیقه عزاداران و تنزل جایگاه تعزیه نیستم.
نجفی: تاکید من ارزش گذاری به مراسم عزاداری است. بسیاری از مراسمات صحیح نیست و در تعزیه بنده به رعایت ادبیات تاکید دارم. تا زمانی که ما به این مهم توجه نداشته باشیم و عزاداری کنیم، امام حسین (ع) به مراتب مظلوم تر از آن است که تصور می‌کنیم.

زمزم: نمی‌توان گفت سلیقه مردم تنزل داشته و در مقابل باید گفت تعزیه به حدی با تنزل مواجه بوده که مردم را راضی نمی‌کند. نوع و کیفیت اجراها به حدی تنزل دارد که مردم تمایلی به مشاهده ندارند و نهادهای اجرایی نیز آنچنان که باید در صیانت از تعزیه نقش ایفا نکرده اند.اول باید تعزیه به درستی اجرا شود و بعد سلیقه عموم را ارزیابی کرد.

راهکار عملی که بتوان در کوتاه مدت مرهمی بر زخم تعزیه اردبیل گذاشت؟
زمزم: اهل فن باید مورد حمایت قرار گیرد. ما نه اقدام ایجابی و نه الگوسازی داریم. باید اهل فن معرفی شده و تعزیه درست در ابتدا تعریف شود و در ادامه الگوی مناسب نیز ارائه کرد.
نجفی: ما امروز شاهد تقویت منفی برخی مراسمات اشتباه و بی اساس هستیم. پس با تقویت مثبت نیز می توانیم آیین های اصیل را فرهنگ سازی و حمایت کنیم. متاسفانه عظمت واقعه کربلا در برخی مراسمات از بین رفته و مخدوش می شود. لازم است مسیر درستی برای حمایت از تعزیه تدارک دیده شود. به عنوان مثال باید گروه های مشخص در مکان و زمان مشخص نسبت به تعزیه خوانی اقدام کنند و این مهم با کمک دستگاه های فرهنگی مدیریت شود.
رجبی: هر چند کانون شعرا و مداحان در سازمان تبلیغات اسلامی  شکل گرفته اما در خصوص تعزیه رویکرد خاصی ندارد. در واقع هیچ دستگاه اجرایی مدیریت و ساماندهی تعزیه را نپذیرفته است. در ابتدا باید متولی تعریف کرده و گروه های فعال تعزیه شناسایی و درجه بندی شوند. در ادامه با مشارکت دانشگاه ها کار پژوهشی انجام شده و در نهایت نشست های تخصصی و علمی تشکیل شود. ما نیازمند الگوسازی هستیم و حتی می توان دوره های آموزشی تخصصی برای تعزیه خوان ها تدارک و مجوز اجرا را مشروط به سپری کردن این دوره ها ساخت.

جماعتی: تعزیه به دوره صفوی باز می گردد و در دوره قاجار به حد اعلای شکوفایی خود رسیده و بعدها دچار افول شده است. به لحاظ تاریخی تعزیه از اهمیت ویژه برخوردار است و برای احیا باید الگویی تعریف شود. خود بنده با مطالعه تمامی عزاداری ها در سطح کشور، به صورت جامع تعزیه را مطالعه کرده و در سه مجلس عاشورا، سوم امام و چهلم امام اجراهایی را ضبط کرده و اشعار آن را استخراج کرده ام.مجموع این مطالعات می تواند منتشر شده و به عنوان پایه پژوهش ها پیرامون تعزیه ترکی آذربایجانی مورد استفاده قرار گیرد.

هنوز دیدگاهی منتشر نشده است